Ήταν αντιφασιστικός ο πόλεμος του ’40;

Του Χάρη Παπαδόπουλου 

Για τον περισσότερο κόσμο η 28η Οκτώβρη 1940 είναι η μέρα που η Ελλάδα και ο λαός της είπαν το ΟΧΙ στον φασισμό, η μέρα που ξεκίνησε το «έπος του ‘40».

Όσοι άν­θρω­ποι είναι ενταγ­μέ­νοι στην Αρι­στε­ρά και διεκ­δι­κούν το ΟΧΙ για το λαό και όχι για τον Με­τα­ξά, ακόμα κι αυτοί σπά­νια δια­φω­νούν πως οι φα­ντά­ροι στο μέ­τω­πο πο­λε­μού­σαν ενά­ντια στον φα­σι­σμό και έχυ­ναν το αίμα τους για την ελευ­θε­ρία.

Όμως το κα­θε­στώς του Με­τα­ξά δεν διέ­φε­ρε σε τί­πο­τε από αυτό του Μου­σο­λί­νι. Ήταν το ίδιο ανε­λεύ­θε­ρο και κτη­νώ­δες, έρι­χνε βι­βλία στην πυρά, βα­σά­νι­ζε και δο­λο­φο­νού­σε χι­λιά­δες αρι­στε­ρούς και προ­ε­τοί­μα­ζε τη νε­ο­λαία να γίνει κρέας για τα κα­νό­νια υπέρ της «τιμής του έθνους και του πε­πρω­μέ­νου της φυλής». Ο «Γ’ Ελ­λη­νι­κός Πο­λι­τι­σμός» της 4ης Αυ­γού­στου ήταν η ελ­λη­νι­κή εκ­δο­χή του Τρί­του Ράϊχ.

Η μόνη δια­φο­ρο­ποί­η­ση υπήρ­ξε ως προς την επι­λο­γή ιμπε­ρια­λι­στι­κής συμ­μα­χί­ας: Ο δι­κτά­το­ρας Με­τα­ξάς δεν αμ­φι­σβή­τη­σε ποτέ το δέ­σι­μο των ελ­λή­νων κα­πι­τα­λι­στών με το αγ­γλι­κό κε­φά­λαιο. Αντί­θε­τα η Ιτα­λία, ο «κου­ρε­λής ιμπε­ρια­λι­σμός» σύμ­φω­να με τη ρήση του Λένιν, αφού φλέρ­τα­ρε επί μα­κρόν με την Αγ­γλία και τη Γαλ­λία – πα­ράλ­λη­λα με τη στενή σχέση με τον Αδόλ­φο Χί­τλερ - προ­τί­μη­σε την έντα­ξη στον Άξονα και την επέ­κτα­ση στον δρόμο προς τον έλεγ­χο του Σουέζ, με ταυ­τό­χρο­νη επί­θε­ση σε Ελ­λά­δα και Βό­ρεια Αφρι­κή.

Ο ελ­λη­νοϊ­τα­λι­κός πό­λε­μος ήταν μια πε­ρι­φε­ρεια­κή σύ­γκρου­ση ενταγ­μέ­νη μέσα στον Δεύ­τε­ρο Πα­γκό­σμιο Πό­λε­μο, την πιο δο­λο­φο­νι­κή σύρ­ρα­ξη της Ιστο­ρί­ας, που έγινε ανά­με­σα σε «πει­να­σμέ­νους» και σε «χορ­τά­τους» ιμπε­ρια­λι­στές για το ξα­να­μοί­ρα­σμα του κό­σμου. Ακρι­βώς όπως και ο Πρώ­τος Πα­γκό­σμιος Πό­λε­μος…       

 «Ο πό­λε­μος γεν­νιέ­ται απ’ την ει­ρή­νη τους, καθώς ο γιος από τη μάνα»

Στον στίχο αυτό του Μπρε­χτ συ­νο­ψί­ζε­ται με ενάρ­γεια η ει­κο­σα­ε­τία της ει­ρή­νης ανά­με­σα στον Α΄ και τον  Β΄ Πα­γκό­σμιο Πό­λε­μο, όπου προ­ε­τοι­μά­στη­καν και ωρί­μα­σαν οι συν­θή­κες για να γίνει ανα­πό­φευ­κτο το μα­κε­λειό του 1939-1945. Η Γερ­μα­νία, δεύ­τε­ρη τότε βιο­μη­χα­νι­κή δύ­να­μη στον κόσμο, υπο­χρε­ώ­θη­κε σε υπέ­ρο­γκες πο­λε­μι­κές απο­ζη­μιώ­σεις κάτω από διε­θνή επι­τρο­πεία και στε­ρή­θη­κε τις δυ­να­τό­τη­τες οι­κο­νο­μι­κής επέ­κτα­σης στην υπό­λοι­πη Ευ­ρώ­πη. Δίπλα της κα­τέ­λη­ξαν να συ­να­σπι­στούν η Ιτα­λία και η Ια­πω­νία, που ανή­καν στο στρα­τό­πε­δο των νι­κη­τών του Α΄ Πα­γκό­σμιου Πο­λέ­μου, αλλά βρέ­θη­καν «ριγ­μέ­νες» στον αγώνα τους για αποι­κια­κή εξά­πλω­ση σε σχέση με τις υπό­λοι­πες ευ­ρω­παϊ­κές αποι­κιο­κρα­τί­ες που είχαν πάρει ήδη τα κα­λύ­τε­ρα φι­λέ­τα. Το «κραχ» του ’29,  η οι­κο­νο­μι­κή κα­τη­φό­ρα του κα­πι­τα­λι­σμού και η άνο­δος της φα­σι­στι­κής αντε­πα­νά­στα­σης σε μια σειρά χώρες της Ευ­ρώ­πης επι­σφρά­γι­σαν το ανα­πό­δρα­στο του νέου πο­λέ­μου.

Είναι αλή­θεια πως οι «Δυ­νά­μεις του Άξονα» ήταν όλες δι­κτα­το­ρι­κά κα­θε­στώ­τα και η ίδια η Γερ­μα­νία του Χί­τλερ απο­τε­λού­σε τον ορι­σμό του τρό­μου και της βαρ­βα­ρό­τη­τας: ήταν κυ­ριο­λε­κτι­κά τα «Με­σά­νυ­χτα του Κό­σμου». Το Ολο­καύ­τω­μα των Εβραί­ων και η φρίκη των στρα­το­πέ­δων εξό­ντω­σης δεν υπήρ­ξαν απλώς τα  απο­τε­λέ­σμα­τα, αλλά είναι συ­νώ­νυ­μα πλέον του φα­σι­σμού.

Αλλά ο κυ­νι­σμός, η αχρειό­τη­τα και η κτη­νω­δία δεν έλει­ψαν και από το υπο­τι­θέ­με­νο δη­μο­κρα­τι­κό στρα­τό­πε­δο. Η Αγ­γλία και η Γαλ­λία πα­ρε­μπό­δι­ζαν με το πρό­σχη­μα της «ου­δε­τε­ρό­τη­τας» την άμυνα της Ισπα­νί­ας απέ­να­ντι στη σφαγή που ορ­γά­νω­νε ο Φράν­κο με τη συν­δρο­μή του ιτα­λι­κού πε­ζι­κού και της γερ­μα­νι­κής αε­ρο­πο­ρί­ας. Όλες οι «δη­μο­κρα­τι­κές» χώρες του πλα­νή­τη έκλει­σαν τα σύ­νο­ρά τους στους Εβραί­ους πρό­σφυ­γες από τη Γερ­μα­νία και την Ανα­το­λι­κή Ευ­ρώ­πη και έστελ­ναν πίσω στον Χί­τλερ τα πλοιά­ριά τους ή τα βύ­θι­ζαν. Κι αυτό το αί­σχος συ­νε­χί­στη­κε ακόμη και κατά τη διάρ­κεια του πο­λέ­μου με τη Γερ­μα­νία.

Αγ­γλία και Γαλ­λία πα­ρέ­δω­σαν, με τη συμ­φω­νία του Μο­νά­χου, μια κοι­νο­βου­λευ­τι­κή δη­μο­κρα­τία, την Τσε­χο­σλο­βα­κία, στην από­λυ­τη διά­θε­ση του Χί­τλερ. 

Όταν, τέλος, Αγ­γλία και Γαλ­λία κή­ρυ­ξαν τον πό­λε­μο στη Γερ­μα­νία, το έκα­ναν για να υπε­ρα­σπί­σουν την Πο­λω­νία του αντι­ση­μί­τη δι­κτά­το­ρα Πιλ­σού­τσκι, που δεν είχε τί­πο­τε να ζη­λέ­ψει σε ατι­μία ούτε από τον Με­τα­ξά ούτε από τους ηγέ­τες του Άξονα.

Ο Δεύ­τε­ρος Πα­γκό­σμιος Πό­λε­μος από τη μεριά των Συμ­μά­χων έγινε για να υπε­ρα­σπί­σουν τα κε­κτη­μέ­να τους σε αποι­κί­ες και αγο­ρές και δεν είχε την πα­ρα­μι­κρή σχέση με ευαι­σθη­σί­ες και ανη­συ­χί­ες απέ­να­ντι στον φα­σι­σμό.

Το «αλ­βα­νι­κό έπος» ή ο πό­λε­μος της «ελε­ει­νής μορ­φής»

Οι μάχες στα βουνά της Ηπεί­ρου και της Αλ­βα­νί­ας ήταν μια ανη­λε­ής αλ­λη­λο­ε­ξό­ντω­ση δύο ισο­δύ­να­μων αριθ­μη­τι­κά στρα­τών, 500.000 αν­δρών συ­νο­λι­κά,  μέσα στην αθλιό­τη­τα και τα κρυο­πα­γή­μα­τα. Ο πό­λε­μος αυτός δεν είχε τί­πο­τε το επικό και τί­πο­τε απο­λύ­τως που να έχει σχέση με αντι­φα­σι­στι­κό αγώνα.   

Είναι γνω­στό πως, αρ­κε­τά συχνά, οι ιτα­λοί φα­ντά­ροι, στην αρχή του­λά­χι­στον του πο­λέ­μου, πα­ρα­δί­δο­νταν στους Έλ­λη­νες όταν έβρι­σκαν την ευ­και­ρία, φω­νά­ζο­ντας τη λέξη «frateli» που ση­μαί­νει «αδέλ­φια». Θα ήταν αρ­κε­τά εύ­λο­γο πως, αν ο ελ­λη­νι­κός στρα­τός είχε την πα­ρα­μι­κρή πρό­θε­ση για αντι­φα­σι­στι­κή νίκη και ει­ρή­νη, τότε θα έπρε­πε, από τα χα­ρα­κώ­μα­τα να γί­νο­νται εκ­κλή­σεις στους ιτα­λούς φα­ντά­ρους να πα­ρα­δο­θούν, με τη­λε­βό­ες και προ­κη­ρύ­ξεις στα ιτα­λι­κά, για να υπο­νο­μευ­θεί ο φα­σι­στι­κός στρα­τός.

Τί­πο­τε τέ­τοιο δεν συ­νέ­βη και αντί­θε­τα ο ελ­λη­νι­κός στρα­τός με­τα­χει­ρι­ζό­ταν με ελε­ει­νό τρόπο τους ιτα­λούς αιχ­μα­λώ­τους πο­λέ­μου. Υπάρ­χουν μαρ­τυ­ρί­ες για συ­στη­μα­τι­κούς ακρω­τη­ρια­σμούς και δο­λο­φο­νί­ες, όπως και κο­μπορ­ρη­μο­σύ­νες Ελ­λή­νων πα­λι­κα­ρά­δων που επι­δεί­κνυαν τις συλ­λο­γές κομ­μέ­νων αυ­τιών από τους αιχ­μα­λώ­τους. Τα κομ­μέ­να αυτιά του «φρα­τέ­λου» έγι­ναν και πα­νη­γυ­ρι­κός στί­χος σε διά­ση­μο τρα­γού­δι της Σο­φί­ας Βέμπω.

Έτσι, ο πό­λε­μος στα βουνά πήρε χα­ρα­κτή­ρα σφα­γεί­ου μέχρι τε­λι­κής πτώ­σε­ως του ενός αντι­μα­χό­με­νου από τον άλλο. Την ίδια στιγ­μή, και ενώ από το κα­θε­στώς Με­τα­ξά στρα­τεύ­ο­νταν κλά­σεις αρ­κε­τά με­γα­λύ­τε­ρης ηλι­κί­ας, όλα τα στε­λέ­χη της ΕΟΝ - της φα­σι­στι­κής νε­ο­λαί­ας του Με­τα­ξά - όπως και όλη η «χρυσή νε­ο­λαία» της αστι­κής τάξης πα­ρέ­με­ναν απο­σπα­σμέ­νοι στην Αθήνα μα­κριά από τις κα­κου­χί­ες του με­τώ­που. Ήταν η κά­θο­δος στα Τάρ­τα­ρα του Άδη για τους φτω­χούς και ένα πα­νη­γύ­ρι χωρίς στα­μα­τη­μό για τους χρυ­σο­κάν­θα­ρους.

Με την ει­σβο­λή του γερ­μα­νι­κού στρα­τού στις 6 Απρί­λη 1941 τε­λεί­ω­σαν οι «ηρω­ι­κές» σε­λί­δες του ελ­λη­νι­κού στρα­τού. Λίγες μέρες μετά  κι ενώ οι στρα­τιώ­τες πο­λε­μούν ακόμα, ένα τμήμα της στρα­τιω­τι­κής ηγε­σί­ας με επι­κε­φα­λής τον στρα­τη­γό Τσο­λά­κο­γλου υπο­γρά­φει την άνευ όρων πα­ρά­δο­ση. Κι έτσι, ο Βα­σι­λιάς μαζί με ένα τμήμα της άρ­χου­σας τάξης ανα­χω­ρούν άρον-άρον για την Αί­γυ­πτο υπό την προ­στα­σία των Άγ­γλων, ενώ ένα άλλο τμήμα των αστών, το με­γα­λύ­τε­ρο, μένει στην Ελ­λά­δα και συ­νερ­γά­ζε­ται με τους νι­κη­τές Ναζί. Ο Τσο­λά­κο­γλου - με τις ευ­λο­γί­ες του αρ­χιε­πί­σκο­που Δα­μα­σκη­νού – θα είναι ο πρώ­τος πρω­θυ­πουρ­γός της κυ­βέρ­νη­σης δο­σί­λο­γων. Ο πα­νε­πι­στη­μια­κός Λο­γο­θε­τό­που­λος θα είναι ο δεύ­τε­ρος και το πο­λι­τι­κό στέ­λε­χος της Δε­ξιάς από τζάκι, ο Ιω­άν­νης Ράλ­λης θα είναι και ο τε­λευ­ταί­ος.   

Αυτό το ρά­γι­σμα του γυα­λιού μέσα στην άρ­χου­σα τάξη, μαζί με την τε­ρα­τω­δία της φα­σι­στι­κής κα­το­χής, θα δώσει την ευ­και­ρία να ξε­σπά­σει πραγ­μα­τι­κός αντι­φα­σι­στι­κός αγώ­νας «από τα κάτω», από την ερ­γα­τι­κή και αγρο­τι­κή μάζα που ήταν εξορ­γι­σμέ­νη με την προ­δο­σία του αστι­κού κό­σμου. Αυτό είναι ένα άλλο τε­ρά­στιο κε­φά­λαιο, η ελ­λη­νι­κή επα­νά­στα­ση της δε­κα­ε­τί­ας του ’40, που αξί­ζει να με­λε­τη­θεί ξε­χω­ρι­στά.   

Δημοσιεύτηκε στις 27/10/2016 στον δικτυότοπο  Rproject

https://rproject.gr/article/itan-antifasistikos-o-polemos-toy-40